داریوش اول (داریوش بزرگ)

داریوش اول، معروف به داریوش بزرگ، یکی از برجسته‌ترین شاهان هخامنشی و سازمان‌دهنده اصلی امپراتوری است. او در سال 522 قبل از میلاد پس از سرنگونی گئومات (بردیای کذاب) به قدرت رسید. داریوش از شاخه فرعی خاندان هخامنشی بود و با شش تن از بزرگان پارسی، کودتایی را علیه غاصب انجام داد و تاج و تخت را به دست آورد. در سال اول حکومت خود، داریوش با 9 شورش بزرگ در سراسر امپراتوری مواجه شد که طی 19 نبرد، همگی را با موفقیت سرکوب کرد. او این پیروزی‌ها را در کتیبه مشهور بیستون به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی ثبت کرد. این کتیبه که در ارتفاع 100 متری کوه بیستون حک شده، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی جهان است و کلید رمزگشایی خط میخی به شمار می‌رود. بزرگترین دستاورد داریوش، سازماندهی اداری امپراتوری بود. او امپراتوری را به 23 ساتراپی (استان) تقسیم کرد و برای هر کدام حاکمی (ساتراپ) منصوب نمود. سیستم مالیاتی یکسان، ضرب سکه رسمی (داریک)، ایجاد شاهراه شاهی به طول 2700 کیلومتر، تأسیس نظام پستی با اسب‌های تازه‌نفس در ایستگاه‌های 15 کیلومتری، و استانداردسازی اوزان و مقیاس‌ها از دیگر اقدامات او بود. داریوش پروژه‌های عمرانی بزرگی را آغاز کرد. ساخت تخت جمشید (پارسه) به عنوان پایتخت تشریفاتی، بازسازی و توسعه کاخ‌های شوش، حفر کانال بین رود نیل و دریای سرخ (نخستین کانال سوئز)، و احداث بنادر و راه‌های تجاری از جمله این پروژه‌ها بود. او همچنین یکی از نخستین حکمرانانی بود که نیروی دریایی قدرتمندی را سازماندهی کرد. در سال‌های پایانی حکومتش، داریوش با شورش شهرهای یونانی در ایونیا (آسیای صغیر) مواجه شد. پس از سرکوب این شورش، او لشکری برای تنبیه آتن که از شورشیان حمایت کرده بود، به یونان فرستاد. اما این لشکر در نبرد ماراتن (490 ق.م) شکست خورد. داریوش تصمیم به یورش دوباره گرفت اما پیش از اجرای آن در سال 486 ق.م درگذشت و در نقش رستم به خاک سپرده شد.