تخت جمشید (پرسپولیس)

تخت جمشید که در زبان یونانی به پرسپولیس (شهر پارس‌ها) معروف است، یکی از باشکوه‌ترین و مهم‌ترین آثار معماری دوران باستان است. این مجموعه عظیم در سال 518 قبل از میلاد به دستور داریوش اول شروع به ساخت شد و در طول حکومت خشایارشا و اردشیر اول تکمیل گردید.

تخت جمشید بر روی یک سکوی سنگی به مساحت 125,000 متر مربع و ارتفاع 15 متری بنا شده که این سکو از بلوک‌های عظیم سنگی ساخته شده و هیچ ملاط یا چسبی در آن استفاده نشده است. ورودی اصلی از طریق یک پلکان دوگانه با 111 پله است که به قدری عریض و کم‌شیب ساخته شده که اسب‌ها می‌توانستند از آن بالا بروند.

دروازه ملل یا دروازه همه ملت‌ها، اولین بنای عظیم پس از ورود به تخت جمشید است که توسط خشایارشا ساخته شد. این دروازه با مجسمه‌های عظیم گاو بالدار (لاماسو) تزئین شده که نگهبانان دروازه محسوب می‌شوند. کاخ آپادانا یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های تخت جمشید است که برای مراسم رسمی و پذیرایی از نمایندگان 23 ساتراپی در جشن نوروز ساخته شده بود. این تالار دارای 72 ستون به ارتفاع 20 متر بود که امروزه تنها 13 ستون از آن باقی مانده است.

تالار صد ستون یا تالار تخت که بزرگترین سالن تخت جمشید بود، توسط خشایارشا آغاز و توسط اردشیر اول تکمیل شد. این تالار محل برگزاری مراسم تخت‌نشینی و استقبال از سفرا بود. کاخ‌های دیگری چون کاخ داریوش (تچر)، کاخ خشایارشا (هدیش)، کاخ اردشیر، و خزانه سلطنتی نیز بخش‌های مهم این مجموعه را تشکیل می‌دهند.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های تخت جمشید، نقش برجسته‌های شگفت‌انگیز آن است. در پلکان آپادانا، نمایندگان 23 ملت با لباس‌ها و هدایای متمایز نقش شده‌اند که نشان‌دهنده تنوع فرهنگی امپراتوری است. نقش‌برجسته‌های شیر و گاو (نماد نوروز)، جنگجویان جاویدان، و شاهان بر تخت نیز از دیگر آثار هنری مهم این مکان است.

تخت جمشید تنها برای مراسم خاص به ویژه جشن نوروز استفاده می‌شد. در این جشن که 12 روز طول می‌کشید، نمایندگان تمام ملل امپراتوری با هدایای خود حاضر می‌شدند و به شاهنشاه ادای احترام می‌کردند. این مراسم نمادی از وحدت و قدرت امپراتوری بود.

در سال 330 قبل از میلاد، اسکندر مقدونی تخت جمشید را فتح و به آتش کشید. این آتش‌سوزی باعث نابودی بخش عمده‌ای از بناهای چوبی شد، اما بخش‌های سنگی با وجود آسیب، تا امروز باقی مانده‌اند. ویرانه‌های تخت جمشید در سال 1979 به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد و هر ساله میلیون‌ها بازدیدکننده از سراسر جهان را به خود جذب می‌کند.