خشایارشا اول (خشایارشای بزرگ)

خشایارشای اول که در منابع غربی به نام Xerxes شناخته می‌شود، چهارمین شاهنشاه بزرگ هخامنشی و فرزند داریوش بزرگ از آتوسا (دختر کوروش) بود. او در سال 486 قبل از میلاد پس از مرگ پدرش به تاج و تخت رسید و نخست با سرکوب شورش‌های مصر و بابل، قدرت خود را تثبیت کرد. خشایارشا تصمیم گرفت انتقام شکست پدرش در ماراتن را بگیرد و یونان را به طور کامل فتح کند. او آماده‌سازی برای بزرگترین لشکرکشی تاریخ را آغاز کرد. به گفته هرودوت، ارتش خشایارشا بیش از یک میلیون نفر بود (اگرچه تخمین‌های مدرن آن را حدود 200 هزار نفر می‌دانند). او دستور داد پلی از کشتی‌ها روی تنگه هلسپونت (داردانل) ساخته شود تا ارتش از آسیا به اروپا عبور کند و کانالی در شبه‌جزیره آتوس حفر شود. در سال 480 ق.م، خشایارشا شخصاً فرماندهی لشکر را بر عهده گرفت. نبرد ترموپیل یکی از مشهورترین نبردهای این لشکرکشی بود. در این نبرد، 300 سرباز اسپارتی به فرماندهی لئونیداس، سه روز در برابر ارتش عظیم ایران مقاومت کردند تا سرانجام به دلیل خیانت یک یونانی که راه کوهستانی را نشان داد، شکست خوردند. خشایارشا پس از این پیروزی، آتن را تسخیر و آکروپولیس را به آتش کشید. اما نقطه عطف جنگ، نبرد دریایی سالامیس بود. تمیستوکل، فرمانده آتنی، با تاکتیک هوشمندانه‌ای خشایارشا را فریب داد تا ناوگان خود را در تنگه سالامیس وارد کند. در آنجا، کشتی‌های سنگین و بزرگ ایرانی در فضای محدود قادر به مانور نبودند و شکست سنگینی خوردند. خشایارشا که این نبرد را از کوهی مشرف بر تنگه تماشا می‌کرد، پس از شکست تصمیم به بازگشت گرفت. او بخش عمده ارتش را تحت فرماندهی مردونیوس در یونان گذاشت و خود به ایران بازگشت. پس از بازگشت، خشایارشا به پروژه‌های عمرانی روی آورد. او تخت جمشید را تکمیل کرد و تالار صد ستون را ساخت. او همچنین تلاش کرد تا وحدت امپراتوری را حفظ کند و از پراکندگی جلوگیری نماید. خشایارشا در سال 465 ق.م توسط آرتاپان، فرمانده گارد سلطنتی، در توطئه‌ای قصرنشینی به قتل رسید.